Партияи Коммунистии Бухоро (ПКБ), соли 1918 бо ташаббуси ташкилотҳои коммунистии Бухорои Нав ва Тошкент ташкил ёфт. 20 апрели 1918 маҷлиси умумии тамоми муҳоҷирони Бухоро даъват карда шуд. Иштирокчиёни он (қисми муҳоҷирони рӯҳияи револютсионӣ дошта) қарор карданд, ки Партияи Коммунистии Булғория ПКБ дар асоси эътироф намудани Программаи РКП (б) таъсис карда шавад. 25 сент Комитети Марказии муваққатии Партияи Коммунистии Бухоро барпо карда шуд.
Партияи Коммунистии Бухоро декабри 1918 программаеро кор карда баромад, ки он сарнагун кардани сохти мустабиди феодалии Бухоро ва барқарор намудани республикаи халқии советӣ, мусодираи заминҳои амиру бекҳо ва ба деҳқонони камбағал тақсим карда доданд онҳо, баробар ҳуқуқии меҳнаткашони тамоми миллатҳо, озодии сухан, матбуот ва ғайраро пешбинӣ мекард.
Ташкилотҳои маҳаллии Партияи Коммунистии Бухоро дар як қатор шаҳрҳои Туркистони Советӣ ташкил ёфтанд. Дар ҳудуди аморат 37 ячейка ва ташкилоти Партияи Коммунистии Бухоро, аз ҷумла 23-то дар байни коргарону косибону деҳқонон ва 13-то дар байни сарбозони амир махфӣ барпо карда шуданд. Яке аз ташкилотхои оммавию ҷанговари Партияи Коммунистии Бухоро ташкилоти партиявии Бухорои Кӯҳна ба шумор мерафт. Baй дар сафҳои худ 300 нафар коммунистонро муттаҳид мекард. Дар шаҳр 10 ва дар гирду атрофи он 16 ячейкаи махфии партиявӣ амал мекард. Соли 1920 дар мавзеи Бухорои Кӯҳна 21 ячейкаи партиявии коммунистӣ мавҷуд буд, ки онҳо 1500 нафар аъзо доштанд.
Бунёди Партияи Коммунистии Бухоро дар ҳаракати озодихоҳии аморат давраи сифатан навро ба вуҷуд овард. Вай бо кӯмаки Российская Коммунистическая Партия (болшевиков) кувваҳои инқилобии халқро ба шӯриши мусаллаҳона омода сохт. Съездҳои 1-ум (30 май — 11 июни 1919), 2-юм (26—30 июни 1919) ва 3-юми Пратияи Коммунистии Бухоро (31 декабр 1919) қарор карданд, ки вазъияти сиёсии мамлакат ҳаматарафа таҳлил шуда, риёкории муллою эшонҳо фош кардани халқи дар зулмотмонда аз таассуби динӣ раҳо дода шавад. Партияи Коммунистии Бухоро ба кори бузурги ташвиқотию тарғиботӣ, тарбиявию сиёсӣ пардохт. Соли 1919 дар як қатор бекиҳои аморат ошӯбҳои деҳқонон бархост. 2 июни ҳамон сол дар Бухорои Кӯҳна баромади омма- вии меҳнаткашон барпо гардид, ки дар он 15 ҳазор нафар иштирок карданд.
Партияи Коммунистии Бухоро нақшаи шӯриши мусаллаҳонаро кашида, ба ҳалли масъалаҳои зерин кӯшид: ба револютсия тайёр кардани оммаи халқ, муайян намудани пешоҳанг ва резервҳои револютсия, муносибат бо ҷавонбухориён, роҳҳои истифодаи қувваҳои аз беруни Бухоро ба ёрии инқилобчиён меомадагӣ ва бо қувваҳои револютсионии Бухоро пайвастани онҳо ва ғайра. Дар халли дурусти ин масъалаҳо Комитети Марказии Российская Коммунистическая Партия (болшевиков) ва намояндагони ваколатдори он ба Партияи Коммунистии Бухоро ёрии амалӣ расонданд.
Съезди 4-ум и Партияи Коммунистии Бухоро (16—18 август 1920) қувваҳои револютсионию демократии аморати Бухороро ба шӯриши мусаллаҳона даъват кард. Дар сафи отрядҳои мусаллаҳи Бухоро 5 ҳазор нафар ҷанговарон буданд. Комитети Марказии Партияи Коммунистии Туркистон ба ихтиёрп Комитети Марказии Партияи Коммунистии Бухоро 500 нафар коммунистонро ҳамчун кор- кунони сиёсӣ фиристод. 23 августи соли 1920 дар Сақарбозор (бекии Чорҷӯй) шӯриши мусаллаҳона cap шуд. 25 августи 1920 барои роҳбарӣ ба шӯриш маркази партиявӣ барпо карда шуд. 29 август шӯришгарон ва отрядҳои сурхи Бухоро Чорҷӯй Кӯҳнаро гирифтанд.
Дар ҷараёни мубориза Комитети револютсиони барпо карда шуд, ки он ба Комиссияи туркистония Комитети Иҷроияи Марказии Умумироссия ва Совети Комиссариати Халқ Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия муроҷиат карда, ба воситаи он аз ҳукумати Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия ёрӣ талабид. Ҳукумати Советӣ қисмҳои Армиям Сурхро бо сардории лашкаркаши машҳур М. В. Фрунзе ба Бухоро равона кард. 29—31 август Хатирчӣ, Китоб, Кармина, Зиёвуддин, Қаршӣ, Шаҳрисабз ва 2 сентябри 1920 Бухорои Кӯҳна аз сарбозони амир озод карда шуданд. Ҳукумати «мустабиди амир сарнагун гардид. Револютсияи халқии демократӣ ғалаба кард. 14 сентябр Комитети револютсионии умумибухороӣ ва Совети нозирони халқ ташкил карда шуд. 8 октябр дар Қурултои (съезди) 1-уми умумибухороии намояндагони халқ Бухоро Республикаи Халқии Советӣ эълон карда шуд. Партияи Коммунистии Бухоро баъди анҷоми музаффаронаи шӯриши мусаллаҳона дигаргунсозиҳои револютсионии демократиро ба амал баровард. Аппарати кӯҳаи феодалии аморати Бухоро бекор ва органҳои республикавию маҳаллииҳокимияти Советӣ ташкил карда шуданд.
Дар пайдоиши соти нави халқию демократӣ дар Бухоро ва мустаҳкам шудани сафҳои Партияи Коммунистии Бухоро Съезди 5-ум (феврали 1921) мавқеи калон дошт. Съезд вазифаҳои асосии Партияи Коммунистии Бухороро муайян карда, вазъияти дохили ва сиёсии республикаро таҳлил намуд. Апрели 1921 Партияи Коммунистии Бухоро ба Интернатсионали Коммунистӣ дохил шуд.
Съезди 6-уми Партияи Коммунистии Бухоро (декабри 1921) диққати асосиро ба сафарбар намудани қувваҳои меҳнаткашони Бухоро барои нест кардани босмачигӣ ва мустаҳкам намудани сохти халқӣ ҷалб кард. Съезд лоиҳаи Программаи Партияи Коммунистии Бухороро, ки дар асоси Программаи Российская Коммунистическая Партия (6олшевиков) тартиб дода шуда буд, му- ҳокима намуд.
Охири 1921 ва аввали 1922 муборизаи синфӣ дар Республикаи Халқии Советии Бухоро шиддат ёфт. Бо мақсади тезондани торумори босмачигӣ 2 январи 1922 Комиссияи фавқулодаи диктаторӣ ва июни 1923 Совети ҳарбии револютсионии Бухорои Шарқӣ ташкил карда шуданд. Солҳои 1922—23 Ҳокимияти Советӣ дар тамоми Бухорои Шарқӣ барқаpop гардид. Аввали 1924 дар сафҳои Партияи Коммунистии Бухоро 1298 нафар аъзо ва 155 нафар номзад ба аъзои партия буданд, ки онҳоро 152 ташкилоти ибтидоӣ муттаҳид менамуд.
Дар афзоиши минбаъдаи сафҳои Партияи Коммунистии Бухоро, мустаҳкам шудани он ва ба давраи тараққиёти сотсиалистӣ дохил гардиданн Республикаи Халқии Советии Бухоро Съезди 8-уми Партияи Коммунистии Бухоро (январи 1924) мавқеи калон дошт.
Декабри 1924 ба муносибати тақсимоти миллию давлатии Осиёи Миёна ва барпо шудани ташкилотҳои партиявии республикавию вилоятии Ӯзбекистон, Туркменистон ва Тоҷикистон Комитети Марказии Партияи Коммунистии Бухоро барҳам дода шуд.
Адабиёт: Очерки истории коммунистических партий Туркестана, Бухары и Хорезма, Ташкент, 1959; История коммунистических организаций Средней Азин, Ташкент, 1967; Очерки истории коммунистической партии Узбекистана, Ташкент, 1974.