Таджикистан – Энциклопедия на таджикском языке КИТОБАМ
МУРМАНСК, вилоятест дар ҳайатити Республикаи Советии Федеративии Сотсиалистии Россия. 28 май 1938 ташкил шудааст. Дар Ғарб бо Норвегияю Финляндия ҳамсарҳад аст. Масоҳати 144,9 ҳазор километр2. Аҳолиаш 987 ҳазор нафар. (1979), асосан русҳо (85%), аҳолии асли саамҳо, комиҳо, карелҳо. Зачии миёнаи аҳолӣ дар 1 километр2 —6,8 нафар. 89% аҳолӣ дар шаҳрҳо истиқомат дорад. Вилоят ба 5 райони маъмурӣ тақсим шуда, 11 шаҳр ва 24 посёлкаи типпи шаҳр дорад. Шаҳрҳои калон: Мурманск, Апатиты, Кировск, Мончегорск, Кандалакша, Североморск. Марказаш — шаҳри Мурманск. Вилоят соли 1966 бо ордени Ленин мукофотонида шудааст.
Мурманск дар шимоли ғарби Қисми европоии Иттифоқи Республикаҳои Советии Сотсиалистӣ СССР воқеъ буда, нимҷазираи Кола ва қитъаҳои ба он ҳамҳудуди материкро дар бар мегирад. Мурманскроро баҳрҳои Баренс ва Сафед иҳота кардаанд. Релефаш ноҳамвор. Дар қисми ғарбии нимҷазираи массивҳои кӯҳӣ: Хибин, тундраи Ловозеро (баландиаш то 1120 метр), дар қисми маркази қатортеппаи Кейва (баландиаш то 397 метр) воқеъ аст. Сарватҳои зеризаминӣ: апатит, маъдани никелу мис ва оҳан, варақсанг, алюминий, титан ва ғайра. Иқлимаш хунуки мӯътадил, ки он натиҷаи таъсири ҷараёни гарми Нордкап мебошад. Ҳарорати миёнаи январ аз —5° то —11° Селсия, июл аз 8° то 11° Селсия. Микдори боришоти солона 300—400 миллиметр. Дарёҳои калон: Поной, Варзуга, Тулома, Иоканга. Кӯлҳояш — Имандра, Умбозеро, Ловозеро ва ғайра.
Соҳаҳои асосии саноат: моҳидорӣ, химия, коркарди металл, чубу тахта, саноати металлургияи ранга ва сиёҳ. Дар дарёҳои Паз, Нива, Ковда, Тулома, Вороня як қатор ГЭС-ҳо бунёд шудаанд. Дар Иттифоқи Республикаҳои Советии Сотсиалистӣ СССР аввалин стансияи электрии маддӣ дар Мурманск сохта шудааст. Стансияи электрии атомии Кола соли 1973 ба истифода дода шуд. Калонтарин стансияи электрии олавии Мурманск
ГРЭС-и Киров мебошад. Маъдани апатиту нефелин дар Хибин истихроҷ ва дар иттиҳодияи «Апатит» тоза карда мешавад. Мис, никел ва кобалт дар Печенга, Мончегорск, маъдани оҳан дар Оленогорск, Ковдор истихроҷу гудохта мешаванд. Ғайр аз мусковит флогопит, вермикулит, пегматит ва ғайра низ истихроҷ мешаванд. Кислотаи сулфат низ истеҳсол мекунанд. Дар Кандалакша заводи алюминий ҳаст. Саноати моҳигирӣ тақрибан нисфи маҳсулоти умумии саноати Мурманск ва зиёда аз 20% мақсулоти моҳии мамлакатро истеҳсол мекунад. Бештар равғанмоҳӣ, гулмоҳӣ, шӯртан ва ғайра шикор карда мешавад. Таъмири киштиҳо, истеҳсоли таҷҳизоти шикори моҳӣ бо саноати моҳигирӣ алоқаманд аст. Саноати чубу тахта аз заводҳои чӯббури, фабрикаҳои мебелу зарф (Кандалакша, Мурманск, Умба, Полярные Зори, Зеленоборский) иборат аст; корхонаҳои масолеҳи бинокорӣ, конструксияҳои оҳану бетонӣ, хишт, оҳак ва ғайра истеҳсол мекунанд.
Соҳаи асосии хоҷагии қишлоқ чорводорист, ки он зиёда аз 90% маҳсулоти умумии хоҷагии қишоқи Мурманскро медиҳад. Чорвои ширдеҳ, хуку мурғ парвариш карда мешавад. Гавазнпарварӣ соҳаи муҳим мебошад. Мурманск дар ибтидои соли 1977 24,1 ҳазор cap гов, 45,5 ҳазор хук, 3,5 ҳазор бузу гӯсфанд, 1412,8 ҳазор мурғ, 65,2 ҳазор гавазни хоҷагӣ дошт. Кар- тошкапарварию сабзавоткорӣ тараққӣ кардааст. Дар наздикии шаҳрҳои калон гармхонаҳо сохта шудааст. Тӯли роҳи оҳан 903 километр (1973). Роҳҳои калон: Петрозаводск — Кандалакша — Мурманск. Нақлиёти баҳрӣ роли муҳим мебозад. Бандари асосӣ — Мурманск.
Соли таҳсили 1979/80 дар Мурманск 221 мактаби маълумоти умумӣ, 20 омӯзишгоҳи касбҳои техникӣ, 8 мактаби миёнаи махсус, Омӯзишгоҳи олии инженерони баҳрӣ, институти педагогӣ (Мурманск), 2 факултети шабонаи Институти кӯқкории Ленинград буд. Филиале дар Кола будаи Академияи Фанҳои Иттифоқи Республикаҳои Советии Сотсиалистии СССР ба номи С. М. Киров бо панҷ институти тадқиқоти илмӣ дар Апатити ҷойгир аст.
Пармачоҳи тадқиқотии геологии ҷуқуртарин. Дар ҷаҳон, ки охири соли 1981 умқи он аз 10 километр афзуд, маҳз дар нимҷазираи Кола воқеъ аст. Ба ту- файли пармачоҳи зикршуда дар тадқиқ ва таҳқиқи қишри Замин чандин кашфиётҳои калон ба амал оварда шуд.
Боғи ботаникии қутбию алпии Мурманск боғи шимолтарини дунёст. Соли 1975 Мурманск 248 китобхонаи оммавӣ, 2 музей, аз ҷумла Хона-музеи С. М. Киров (дар Кировск), 2 театр, 115 муассисаи табобатӣ дошт, ки дар онҳо 4,1 ҳазор духтур кор мекард (ба 229 нафар аҳолӣ 1 духтур рост меомад). Санаторияи Мурмаши дар Мурманск воқест.
Газетаҳои вилоятӣ «Полярная правда» (аз 1920) ва «Комсомолес Заполяря» (аз соли 1926) нашр мешаванд.
