Илм

ХИМИЯИ ОРГАНИКӢ, илмест, ки моддаҳои органикӣ (пайвастҳои карбонро бо элементҳои дигар) ва қонунҳои табаддулоти онҳоро меомӯзад. Карбон бо аксар элементҳо пайваст ҳосил мекунад. Дар Xимияи органикӣ ҳар як карбогидрид қатори генетнкӣ дорад. Қатори генетикиро дар натиҷаи ба ин ё он гурӯҳи функсионалӣ, ки хосияти химиявии ин моддаҳоро муанян мекунад, иваз …

ХИМИЯИ НООРГАНИКӢ, Xимияи ғайриорганики, илмест оид ба элементҳои химиявӣ ва пайвастҳои соддаю мураккаби онҳо (ғайр аз пайвастҳои карбон, ки онҳоро химияи органикӣ меомӯзад). Таърихи инкишофи химияи ноорганикӣ бо таърихи умумии химия сахт алоқаманд аст (муҳимтарин комьёбиҳои химияи охири асри 18— аввали асри 19 масалан ба вуҷуд овардани назарияи оксигении сӯзиш, …

ХИМИЯИ КОЛЛОИДӢ, як фасли химияи физикист, номи анъанавии илм оид ба системаҳои дисперсӣ ва ҳодисаҳои сатҳӣ. Xимияи коллоидӣ ҷараён ва ҳодисаҳои бо ҳолати баланддисперсии ҷисмҳо алоқаманд, масалан, диффузия, адгезия, адсорбсия, коагулясия, устуворшавӣ ва ғайраро тадқиқ мекунад. Асосҳои илмии технологияи масолеҳи бинокорӣ, пармакунии ҷинсҳои кӯҳӣ, коркарди механикии металлҳо ва ғайраро дарёфт …

ХИМИЯИ КВАНТӢ, як фасли химияи назариявист, ки дар он масъалаҳои сохту қобилияти ба реаксия рафтани пайвастаҳои химияви ва бандҳои химиявӣ дар асоси тасаввуроту усулҳои механикаи квантӣ муоина мешавад.

ХИМИЯ, илмест, ки табдили моддаҳо, тағйири таркиб ва сохти онҳоро меомӯзад. Таърихи пайдоиши истилоҳи «химия» чандон маълум нест. Бино ба ақидаи аксар тадқиқотчиён, химия аз номи қадимаи Миср — Хемия (аз «хем» ё «хеме» — сиёҳ гирифта шуда, илми «сарзамнни сиёҳ», (илми «Миср»-ро ифода мекунад) ба вуҷуд омадааст. Xимия бо …

ХЕ хо, хои мӯъҷама, ҳои сахаз, номи ҳарфи ҳафтуми алифбои арабӣ ва нӯҳуми алифбои арабиасоси тоҷикист. Овозе, ки ин ҳарф ифода мокард, дар алифбои лотиниасоси тоҷикӣ бо ҳарфи «Xе» ва аз соли 1940 дар таркиби алифбои русиасоси тоҷикӣ ба шакли «Xе» ишора мешуд. Дар абҷад қимати ададиаш ба 600 баробар …

ХАТҲОИ ҲИНДӢ, гурӯҳи хатҳои Осиёи Ҷан. Шарқӣ, ки манбаи умумии пайдоиш ва принсипҳои ягонаи сохти алифбоӣ доранд. Қадимтарин навъи хати Ҳиндустон катибаҳои иероглифии рамзкушоӣ нашудаи мӯҳрҳо (ҳазораи 3—2 то мелод) мебошанд, ки аз Моҳенҷо Даро ва Ҳараппӣ ба даст омадаанд. Нахустин осори адабии рамзкушоишуда ба асри 3 то мелод тааллуқ …

ХАТҲОИ ТАРТИБИ ДУЮМ, хатҳои ҳамвореанд, ки координатаҳои росткунҷаи онҳо муодилаи алгебравии дараҷаи дуюмро қонеъ мегардонанд. Масалан, эллипс, (аз ҷумла, давра), гипербола ва парабола аз ҳамин қабиланд.

ХАТҲОИ СПЕКТРӢ, соҳаҳои хурди қариб монохроматии спектрҳои оптикиро гӯянд. Xатҳои спектрӣ бо дарозии мавҷи муайян λ (ё басомади он γ = —, ин ҷо с — суръати рӯшноӣ) тавсиф мешавад. Xатҳои спектрӣ ҳангоми аз як ҳолати квантӣ ба ҳолати дигар гузаштани атом (молекула) ба вуҷуд меоянд ва паҳноии муайян доранд.

ХАТТОТӢ, хушнависӣ, санъати хати шевою зебо. Таърихи хаттотӣ бо таҳаввули хат ва олати асосии китобат қалам (найқалам) сахт марбут аст. Ғараз аз хушӯ хуб навиштан на фақат осон хондани хат, балки ба эҳтирос овардани завқи хонанда, малеҳ ва бадеъ кардани хат буд. Xаттотӣ дар байни баъзе халқҳои Шарқи Наздик дар …