Илм

ХАТИ БОХТАРӢ, хатест, ки аз ои барои сабти осори забони бохтарӣ истифода шудааст. Дар асоси хати юнонӣ ба вуҷуд омадааст. 25 аломат дорад. Барои ифодаи овозҳои дар забони юнонӣ вуҷуд надошта дар асоси ҳарфҳои юнонӣ баъзе аломатҳои дигар ихтироъ шуданд. Ду шакли хати бохтарӣ— ороста ва шикаста маълум аст. Дар …

ХАТИ АВЕСТО, дин-дабира, хати Занд, хатест, ки тақрибан дар асрҳои 3—4 дар асоси хати паҳлавӣ ихтироъ гардида, барои сабти Авесто истифода шудааст. Мувофиқи ривоятҳо ва анъанаи дини зардуштӣ Авесто пеш аз ҳуҷуми Искандари Мақдунӣ бо хати заррин рӯи 12000 пӯсти гов навишта шуда будааст. Вале маълум нест, ки Авесто ба …

ХАТИ АРМАНӢ, хати овозиест, ки сарроҳиб Месроп Маштоци (361— 440) тақрибан солҳои 405—406 дар асоси хати юнони (византиягӣ) ва оромии шимолӣ ихтироъ карда буд. Алифбои ин хат 36 ҳарфро дар бар мегирифт. Тартиби ҷойгирии ҳарфҳо ба алифбои юнонӣ мувофиқат мекард. Дар асри 12 ба Xати арманӣ боз ду ҳарфи нав …

ХАТ, системаи аломатҳост, ки тавассути нақшу тасвирҳо робитаи одамонро таъмин менамояд ва хабареро ба фосилаи муайян мерасонад. Xатро ба панҷ навъи асосӣ тақсим кардаанд: 1) Фразография (хати фиқрагӣ), таърихан хати ибтидоӣ буда, тасвирҳо ё аломатҳои он (фразограммаҳо) ахбори томро бидуни тақсим ба калимаҳои алоҳида ифода монамоянд. Ба фразография воситаҳои предметӣ …

ХАТ, қисми умумин ду соҳаи ҳамсояи сатҳро гуянд. Нуқта ҳаракат карда ягон хат мекашад. Дар геометрияи аналитикӣ, дар ҳамворӣ хат тавассӯти муодилаи байяи координатаҳои нуқтаҳои он ифода мешавад. Дар системаи координатаҳои росткунҷа вобаста ба шакли муодила хатҳо ба навъҳо ҷудо мешаванд. Агар хат бо муодилаи Ғ(х, у) – 0[Ғ(х, у) …

ХАЛКОЗИН, (аз юнонӣ сhalcos — МИС), ҷилои мис, минералест аз синфи сулфидҳо. Таркиби химиявиаш Сu2S; омехтаҳои Аg, баъзан Ғе, Со, Ni, Аs дорад. Рангаш хокистарии сурбмонанд. Ҷилояш металлӣ; мурт. Сахтиаш 2,5—3; зичиаш 5,5—5,8 г/ см3. Қувваи электрро нағз мегузаронад. Xалкозин маъдани мис мебошад.

ХАЛКОПИРИТ (аз юнонӣ сhalcos — мис ва пириг), колчедани мис, минерал, сулфиди мис ва оҳанро гӯянд; СиҒеS; 34,57% мис, 30,54% оҳан ва 34,9% сулфур дорад. Омехтаҳояш: Аg, Zn, Аu, Аs, Sе, Sn. Одатаи дар шакли массаҳои кристалли ва зарраҳои калон вомехӯрад. Рангаш зарди биринҷӣ. Ҷилояш металлӣ. Сахтиаш 3—4, зичиаш 4,1 …

ХАЛЦЕДОН (аз номи шаҳри қадимии Халкедон — Сhalkedon дар соҳили баҳри Мармар), минерал, навъи нимшаффоф ва микрокристаллии кварц. Дар таркибаш омехтаҳоя Ғе3+, А13+, то 1—1,5% об ва ғайра дорад. Сохташ нахдор. Рангаш сафед, хокистарӣ, бӯр, кабуд, сабз, зардча, сурхча ва ғайра. Баъзан рах-рах, доғдор ё нақшдор мешавад. Xалседон минерали бисёр …

ХАРАКТЕРИСТИКА дар математика, қисми бутуни логарифми даҳиро гӯянд. Масалан, 1g 300= 2,4771, ин ҷо 2 барои 1g 300 характеристика аст; 1g 0,3 =1,4771, ин ҷо 1 = —1 барои 1g 0,3 характеристика аст.

ХАЛОЪ, халаъ, хало (арабӣ холӣ будан), тиҳӣ, дар фалсафаи классикии Арабу Аҷам фазои холиро номанд; бори нахуст дар таркиби мафҳумҳои фалсафаи атиқан Юнон шакл гирифта, сипас тавассути осори Арасту ба муҳити фарҳангии Шарқи Наздик ва Миёна нуфуз кардааст. Бар хилофи Левкипп ва Демокрит барин «мардумони хало», ки «олам андар хало …