Илм

ХАТИ ПАҲЛАВӢ, як навъи хат, ки дар асоси яке аз шохаҳои хати оромӣ тақрибан дар асри 3 сохта шуда, дар забони форсии миёна (паҳлавӣ), сабти катибаҳо, осори хаттии ин забон истифода мегардид. Xати паҳлавӣ дар аввал дорои 22 аломат буд. Вале баъдтар дар хати зуднавис (курсив) шакли ҳарфҳо ба якдигар …

ХАТИ МОНАВӢ, хатест, аз он барои сабти осори Монӣ ва пайравони ӯ истифода бурданд. Дар асоси шохаи палмирии хати оромӣ ба вуҷуд омада, 22 ҳарфи асосӣ ва 7-то иловагиро дар бар мегирифт. Орфографияи хати монавӣ табиатан фонетикӣ буд, яъне калимаҳо мувофиқи талаффузашон навишта мешуданд. Ҳузворишҳо вуҷуд надоштанд. Барои мутобиқ кардани …

ХАТИ ОРОМӢ, хатест, ки танҳо аз овозҳои ҳамсадо иборат буда, 22 ҳарф дошт. Аввали ҳазораи 1 то мелод дар заминаи хати финиқӣ дар ҷамоаи қабилаҳои ғарбии сомӣ — оромиҳо пайдо шудааст. Қадимтарин осори хати оромӣ навиштаҷоти Бар-Ҳадод аз Сурияи Шимолӣ (асри 9 то мелод) ва Зокир аз Ҳамо (тақрибан соли …

ХАТИ МИСРӢ, яке аз қадимтарии хатҳои дунёст, ки шаклҳои иеро глифӣ, иератикӣ (динӣ, муқаддас) ва демотикӣ дошт. Шакли асосӣ ва қадимтарини хати мисрӣ иероглифҳо — аломатҳои тасвири одамон, ҳайвонот, рустаниҳо, биноҳо ва ашёи дигар буданд. Аксар иероглифҳо маҷмӯи ду ё се ҳамсадо — фонограммаҳоро ифода мекарданд. Садонокҳо дар хати иероглифӣ …

ХАТИ МЕХӢ, хатест, ки ба роҳи дар тахтачаҳои гилин кашидани хатчаҳои мехмонанд ба вуҷуд омада, дар Осиёи Пеш (давлати Шумер) маъмул буд. Он дар асоси ҳати тасвирӣ (пиктография) пайдо шудааст. Дар натиҷаи инкишофи минбаъдаи хати мехӣ аломатҳо (тасвирҳо) барои ифодаи ҳиҷоҳо истифода мешуданд ва дар ҳамин асос хатҳои ҳиҷоиву калимаӣ …

ХАТИ МАЙЯ, хати яке аз халқҳои сокини Америка (қисми Мексика, Гондурас, Гватемала), ки ҳазораи 1 то мелод то асри 16 маданияти боеро ба вуҷуд овардааст. 3 навиштаҷоти калон (ба асрҳои 12—15 дахл доранд) ва навиштаҷоти зиёде дар рӯи сангҳо ба хати майя боқӣ мондааст. Рамзкушоии хати майя дар ОҒОЗИ солҳои …

ХАТИ ИБРОНӢ, хати яҳудиёни қадим ва ҳозираи ба забони ибронӣ (инрит), идиш, ладино (ибронӣ — испанӣ) гуфтугӯкунандаро гӯянд. Мувофиқи маълумоти Таврот ин хат дар асри 11 то мелодӣ вуҷуд доштааст. Осори қадимтарини Xати ибронӣ Тақвими гезерист, ки ба асри 10 то мелод мансуб аст. Ин Тақвим ба алифбои канъонӣ (ба …

ХАТИ ИДЕОГРАФӢ (юнонӣ idа — ғоя, фикр ва графия), навъи хат, ки аломатҳои он ба мисли хати овозӣ ва ҳиҷоӣ на овозҳо ва ҳиҷоҳо, балки калимаҳои яклухт ё қисмҳои маънодори калимаро ифода мекунанд. Хати шумерӣ ва хитоӣ намунаи хати идеогшрафӣ мебошад. Шаклҳои қадимаи хати идеогшрафӣ дар асоси хати таснирӣ ба …

ХАТИ ГУРҶӢ, хатест, ки аз он барои сабти осори забони гурҷӣ истифода мешавад. Мувофиқи анъанаи халқи он дар замони ҳукмронии Фарнавоз (асри 3 то мелод) ба вуҷуд омадааст. Бо яке аз навъҳои хати оромии шарқӣ (нигаред Хати оромӣ), алоқаманд буд. Пас аз ҷорӣ гардидани дини насронӣ унсурҳои оромии хати гурҷӣ …

ХАТИ ГИРЕҲҲО, дар астрономия, хати ростест, ки гиреҳҳои мадори осмониро ба ҳам мепайвандад; ҳамвории мадор ва эклиптика ин хати ростро бурида мегузаранд.