Биология

ШАҚИҚА, дарди нимсар, хуруҷи дарди шадид дар ними cap аст. Ба Шақоиқ бештар занҳо дучор мешаванд; беморӣ асосан ҳангоми балоғати ҷинсӣ зуҳур меёбад. Ангоми шақиқа тарзи пайдошавии дарди cap бо тағйири тонуси рагҳои дохилӣ ва берунии кадуфт алоқаманд аст; фарз мекунанд, нки аввал ихтилод ихтилоҷ ёфта, баъд тонуси рагҳо паст …

ШAҒOPA, як навъ ҳайвони даррандаи ширхорест аз ҷинси Mustela (оилаи савсориҳо). Шағора ду намуд аст: Шағораи европоӣ (М. lutreola) дар Европа, ноҳияҳои ҳамвории қисми европоии СССР ва Сибири Ҷан. Ғapбӣ вомехурад; Шағораи америкоӣ (М. visen) дар Америкаи Шимолӣ маскун аст: дар СССР онро ба шароити маҳаллии як қатор нодҳияҳои қисми …

ШАҒОЛ, шағол (Canis aureus), як навъ ҷонвари ширхури даррандаро гуянд. Бино ба таснифоти зоологӣ ба оилаи сагшаклҳо мансуб аст. Шағол зоҳиран монанди гург аст, вале аз он хурдтар буда, думи кутоҳ ва фуки борик дорад. Рангаш зимистон хокистарии сурхча ва тобистон сурхча. Дарозии баданаш 70—82 см, думаш қариб 20 см. …

ШАҒАЛАК (Hammada leptoclada), як навъ нимбуттаест аз оилаи шӯраиҳо. То 1 м қад мекашад. Пояаш сершох, навдаи яксолааш сабзи зардтоб, резабарг, гулаш дуҷинса, моҳи июль мешукуфад. Дар дашту биебонҳои Осиёи Миёна (бештар дар ҳавзаи д. Аму) меруяд. Дар Тоҷикистон асосан дар ҷойҳои санглохи оҳаку гаҷдор, шурзамин ва чарогоҳи ноҳияҳои ҷануб …

ШАФТОЛУ (Persica), ҷинси бутта ё дарахти мевадорест аз оилаи настараниҳо. Дарахти Шафтолу 3—5 м қад мекашад. Баргаш нештаршакли дарозруя (дарозиаш 10—18 см, бараш 2—5 см), дандонадор, гулаш сурх ё гулобӣ, мевааш кулула, тухмшакл, гирда ё дарозруя, пашмакдор ё лучак, рангаш гуногун (аз сабзи сафедтоб то норинҷӣ), пусташ тунук, мағзаш сафед, …

ШАПАЛАКҲО, гулпаракҳо, шаҳпаракҳо, пулакчаболҳо (Lepidoptera, аз юн. lepis — пулакча ва pteron — бол), як гурӯҳи ҳашаротро гӯянд. Андозаашон аз 3,3 мм то 30 см (ҳангоми боз будани болҳояшон) мерасад. Шапалакҳо ду ҷуфт бол доранд, ки бо пулакча пӯшида шудаанд. Баъаеашон (Ш.-и модина) қисман ё тамоман беболанд. Шапалакҳо аксаран шомгоҳон …

ШАПАЛАКИ АБРЕШИМ (Bombyx mori), шапалакест аз оилаи ВошЬу-cidae. Кирмаки Шапалаки абрешим барги дарахти тут, баъзан барги қоқу, дарахти қоғаз ва ғ-ро мехӯрад. Соле 1—2 маротиба насл медиҳад. Инкишофи батнии тухм 10—12 шаборӯз давом мекунад. Кирмаки аз тухм баромада ранги бӯр дорад ва бо мӯякчаҳои зич пӯшида шудааст; дарозиаш қариб 3 …

ШАНҶАРИҲО (Boraginaceae), як оилаи растаниҳои дупалларо гӯянд, ки гиёҳҳои яксолаю бисьёрсола, буттаҳо, дарахтон ва баъзе лианаҳоро дар бар мегиранд. Қариб 100 ҷинс (бештар аз 2000 намуд)-и Шанҷариҳо дар тамоми кураи замин (асосан дар минтақаҳои иқлимашон мӯътадили б. Миёназамин, Осиёи Ғарбӣ ва Марказӣ ва ғ.) месабзанд. Дар СССР қариб 60 ҷинс …

ШАНҶАР, алафи бодирин г, (Borago), як ҷинси растаниҳои дупаллаест аз оилаи шанҷариҳо; гиёҳҳои як, ду ва бисьёрсоларо дар бар мегирад. Дар СССР фақат Шанҷари доруӣ (В. officinalis — гиёҳи як ё ду-солаест, ки 70 см қад мекашад, гулаш кабуд); чун алафи бегона дар полиз, назди манзилгоҳҳо ва ғ. меруяд. Дар …

ШАНБАЛИД, гули шанбалид, шамлит, шамбалид, шанбала, хасбеда (Trigonella foenum-graecum), гиёҳи яксолаест аз оилаи лӯбиёиҳо. Аз 10 то 70 см қад мекашад. Баргаш думчадор (дарозиаш 4,5—5,5 см), мураккаб (аз баргчаҳо иборат аст), гулаш парвонашакли зард, бӯи хосае дорад. Фирдавсӣ гуфтааст: Зи наздик чун тарки Рустам бидид, Ва рухсор шуд чун гули …